«Non son alleo á normalización cultural, son contrario»

 

Hai nos textos que asina Alberto Lema (Bamiro, Vimianzo, 1975) representación de diferentes estados de precariedade, algúns escollidos para a subversión. Fala da posibilidade de aceptarmos a etiqueta “narrativa pornograficamente política”, da consciencia verbo de canto pode a ficción. Cavila nas liñas que seguen, atravesadas pola súa terceira novela, Da Máquina (Galaxia, 2011), feituras e fontes dunha escrita que se quere forma de acceso ao real contemporáneo. Lukacs, Pato, Brecht ou Huxley acompáñano na idea de moverlle os marcos ao horizonte do posible.

 

Pregunta: A escrita ten que ver coa propiedade? Era unha ensinanza que lle agradecía Maria do Cebreiro no prólogo ao seu libro de poemas, Plan de fuga.
Resposta: Por facer unha interpretación, supoño que se refire á frase de Benjamin que di que todo documento de cultura é tamén unha proba de barbarie. Tamén ao poema de Brecht sobre a muralla chinesa e as pirámides exipcias, sobre toda a xente que morreu para que existise a arte. Esta ata hai pouco era un luxo patrimonio das clases acomodadas e dalgunha maneira foi extraida dos iletrados, das clases populares. Nese sentido concordo con que a escrita ten que ver coa propiedade.

P.: Coa situación editorial que temos esta é unha pregunta sistémica: pensa na posibilidade de volver publicar poesía?
R.: Si, teño un libro preparado. Sairá en Corsarias, en xaneiro ou febreiro. Nunca se deixa de escribir poesía, normalmente mais poemas ca libros de poemas. Estámolos reunindo e mirando se gardan as relacións de parentesco necesarias para ser dunha familia libresca. Aínda que supoño que son coñecido por novelista e non por poeta, é inevitable.
[…]

Para continuar lendo:
Entrevista. ProTexta, revista de libros de TEMPOS Novos, 20. 2013

perfil: Rebeca Baceiredo // crítica de Da Máquina: Iago Castro Buerger // fotos: Tamara de la Fuente

“Un poema non fai que ocorra nada no campo político”

Escoitamos a Juan Gelman (Buenos Aires, 1930) e o exilio, a morte e a poesía como linguaxe calcinada percorreron a súa palabra. Talvez sexa a perda o nó que amalloa a súa escrita. Percibímolo así mesmo cando, ao lembrar as inquietudes comúns con Jose Ángel Valente, aludiu á mística e ao libro Comentarios en que dialogaba con Santa Teresa e San Juan e asemade con autores de tangos, aos que cualificou de grandes metafísicos: “a muller abandona o home e este salouca pero penso que as que se tratan no fondo son outras perdas”.

Mediado abril estivo connosco o poeta Juan Gelman. Veu para recibir da man da Asociación de Escritores en Lingua Galega o recoñecemento como Escritor Galego Universal, tamén para presentar unha reedición do seu libro Bajo la lluvia ajena (notas al pie de una derrota) (1983) que Libros del Zorro Rojo tirou, agora co acompañamento dunha serie de augafortes realizada polo artista plástico arxentino Carlos Alonso no exilio compartido, onde nunca se cruzaron. “E é curioso porque os dous estabamos facendo cousas moi emparentadas pola ditadura militar e a represión”. Nunha ollada sobre esta obra na que domina a prosa, o autor conta que “pasaron moitos anos e a rabia, a furia e a dor que os inspirou xa non ten esa forza. Malia tratarse de recordos dunha época en que nos botaron do país”.

Aludindo ao desprazamento que vive nos libros comezou Gelman a súa conferencia na Academia Galega que principiaba o ciclo “Literatura e viaxe” e que contou ademais nos meses de abril e maio coa palabra de Miguel Anxo Murado, Hélia Correia, Alberto Manguel e Xabier P. DoCampo. “A viaxe que trae a lectura dun libro é magnífica porque descubrimos territorios que ignoramos ter dentro de nós, e por iso mesmo non tiñamos”. O escritor Cesáreo Sánchez Iglesias seguira ao presentalo o texto que abre Bajo la lluvia ajena para lembrar “o ferrolán Antonio Souto, de fermosos ollos claros” dirixindo o erguemento obreiro da Patagonia, “mans con mans, loitando pola dignidade do home, pola liberdade”. “Así fai ‒dixo‒ o poeta Juan Gelman coa súa altísima palabra poética. Ler a Juan Gelman é un privilexio e unha responsabilidade”.
[…]

Para continuar lendo:
Reportaxe. ProTexta, revista de libros de TEMPOS Novos, 14. 2010

perfil: Francisco X. Fernández Naval // fotos: Tamara de la Fuente

«Son un moderno que estraña o perdido e que escribiu un libro clásico»

Fala Suso de Toro (Santiago, 1956) de Sete palabras (Xerais, 2009) como cifra que abre o entendemento de todo canto leva escrito. Así falte Nano, e o que quede xa non sexa necesariamente para a plusvalía na ollada que o narrador deita sobre o mundo, a pescuda na construción do suxeito masculino continúa aí. Confrontar as súas ideas sobre a identidade motivou a conversa con Rebeca Baceiredo (Ourense, 1979) investigadora nunha liña de pensamento interrelacionada. O disenso marcou os tempos e fixo que as liñas de discurso se tocasen.

Rebeca Baceiredo: Dis que segues a liña do apelido, o legado do pai. Penso que o protagonista busca a identidade máis cá subxectividade. Entendes a identidade como un espazo civil, como unha proxección pública, como un eu fronte a un si mesmo?
Suso de Toro: Utilicei a literatura como instrumento de coñecemento cuns obxectivos moi concretos, pescudar unha historia de familia. Chámolle novela por chamarlle algo pero está máis cerca do conto e o conto sempre é o camiño iniciático, do coñecemento persoal. Tento reconstruír a miña subxectividade, este libro é unha historia moi persoal. A viaxe é de coñecemento e de transformación e pódese dicir que o libro me constrúe nunha parte.

R. B.: Cal é esa transformación?
S. de T.: Coñecer a miña historia e facerme dono dela, na medida en que a verbalizo, na medida en que a escribo.

R. B.: É unha apropiación que chega a un espazo de subxectividade. Dis: “un home ten que saber de onde vén”. Non abonda con saber en termos máis subxectivos? Aí é onde entra a diferenza entre identidade e subxectividade.
S. de T.: Se non fixese esa pescuda cun obxectivo concreto, que me esixía uns métodos, trapalleiros, co que iso ten de regrado e de humilde, non conseguía o que conseguín. Ese progreso é un camiño tamén de madurecemento, é o que che permite gañar a historia.

Para continuar lendo:
Entrevista. ProTexta, revista de libros de TEMPOS Novos, 13. 2010

conversan Rebeca Baceiredo e Suso de Toro // perfil: Xosé Hermida // crítica de Sete palabras: Iago Martínez [ProTexta 12] // fotos: Tamara de la Fuente // edición: Ana Salgado

«A II República divide aos nacionalistas polo seu vencello co Estado»

foto: Tamara de la Fuente

Na presentación realizada en Compostela este verán, salientaba Antón Figueroa entre os meirandes valores d’As novelas da memoria o feito de estar escrito por un estranxeiro. Por alguén para o que certas tensións que rexen este campo cultural se poderían presupor opacas, cando tal vez unicamente resulten lidas desde un espazo novo e suxestivo. A distancia no ensaio de John Thompson (Montana, EUA, 1971) non devén mecanismo minimizador da implicación, sitúase nos esteos dun discurso que liga ficción e lembranza.

ProTexta: Unha das teses que fundamentan o seu ensaio é que a novela é xénero privilexiado para a transmisión da memoria. Por que o considera así?
John Thompson: A novela ofrece unha inmersión na Historia máis intensa que outros xéneros como a historiografía, o documental ou o cinema. A novela deixa o lector vivir vicariamente a Historia, é dicir, vivir a Historia como se estivese nela. A intensidade da experiencia vén do esforzo intelectual do lector. Un filme dura dúas horas aproximadamente e acabouse. A duración dunha novela adoita ser maior. Ademais, mentres un filme fornece ao espectador con imaxes visuais, o lector ten que reproducir as imaxes a través da palabra escrita, o cal comporta un exercicio intelectual máis esixente. Cada xénero é imprescindíbel, pois é evidente que para obter datos e análises científicos cómpre acudir ao texto historiográfico ou ao documental. Mais é difícil que, por exemplo, a xente nova se interese na II República e no trauma provocado polo franquismo a través dun libro historiográfico. É preciso un xénero que transmita as psicoloxías e as emocións vencelladas cos feitos e figuras históricos, e a novela cumpre esta función.

P.: Que sentido lle dá ao esquecemento no seu traballo? E a ese xa lugar común que fala “doutra novela máis sobre a guerra”?
J.T.: Paréceme acertada a reflexión de Todorov, quen di que a memoria non é o contrario do esquecemento, senón que a memoria é un esquecemento parcial en ambos os dous sentidos da palabra, que é necesario para dar sentido ao pasado. No relativo a ese cansazo que algúns teñen sobre a temática da guerra civil nas novelas, penso que tales afirmacións son moi desafortunadas. Se hai tanta rememoración da guerra civil nas novelas e no cine é en parte porque son as únicas esferas en que a memoria se pode articular libremente. Se se fixese unha recuperación da memoria a nivel oficial, nos medios, na igrexa católica, na dereita española, seguiría habendo literatura con esta temática, por suposto, mais seguramente non tanta. Trataríase dunha memoria máis libre, menos subalterna, e entón non faría tanta falta o discurso literario para transmitila. O pensamento político se non é histórico non é pensamento político. Non podemos ignorar o que pasou, senón somos “apolíticos”. Existen figuras na esquerda, nacionalista e non nacionalista, ás que non lles interesa a memoria, non lles parece importante para a democracia e a construción nacional. É moi desafortunado ademais tendo en conta que esta memoria aínda está restrinxida á esfera artística, a única na que pode existir dun xeito libre.

Para continuar lendo:
Entrevista. ProTexta, revista de libros de TEMPOS Novos, 12. 2009

crítica d’As novelas da memoria. Trauma e representación da Historia na Galiza contemporánea: Emilio Grandío Seoane

«Deixei de escribir por sentirme fóra da literatura que se facía»

Nas liñas que seguen unha conversa posíbel coa autora de Linguas mortas. Parolar con Margarita Ledo (Castro de Rei, 1951) e ver superpoñerse a cada intre a pensadora política, a realizadora, a investigadora da comunicación, a escritora. Acompañar o modo en que chega a O serrote do Gil sen andar camiño agardado. Pescuda teimosa no real, vontade de construír ollada en común, crecente e devecente revelan a procedencia dos puntos de chegada na obra da man que escribiu “Do bucle e da fenda”, ensaio ineludíbel.

Procurar no fio do tempo en que a literatura perdera unha das voces que a situaban, Margarita Ledo Andión. Eis un dos nós da conversa. Sen nostalxia, sentimento que di non comprender. O campo cultural gañou así a documentalista que sitúa imaxes de noso no decorrer da historia. O xeneral Líster lembrando que a derrota non é nunca fermosa. Imponse ollada de fronte, a tensión de entender que todo pode ser preguntado a quen sabe a arte de ser simultanea, contundentemente ela e mais o mundo.

ProTexta: Sae en colección infantil de Galaxia O serrote do Gil. É o seu regreso en libro desde Historias como Barcelona. Como foi a decisión e a escrita para este público?Margarita Ledo: Desde Historias como Barcelona publiquei relatos soltos, por exemplo “A maleta de Marsella”, nun libro colectivo. Van na liña en que fago relatos curtos, cun nó que normalmente é un feito experiencial que converto en escrita. No caso da literatura para un público tan específico, en Linguas mortas hai un relato infantil que protagonizan Agar, Ramiro, os pequenos que me rodeaban. Chamase “O sapoconcho e a pasemisi” e ten ese universo de descuberta dos diferentes papeis entre nenos e nenas nun grupo máis ou menos próximo en idade. E a primeira cousa que me interesou de literatura infantil é un traballo que non aparece asinado, a tradución dun libro do meu amigo de Porto Manuel Antonio Pina, un autor de literatura infantil marabilloso. Sae en Xerais a finais dos 80 co nome de Xiganos e anantes. No caso d’O serrote foi un encargo de Neira Cruz que rematei hai dous anos. Acababa de coñecer un neno moi especial: fun a Lisboa para retomar algúns aspectos do son de Liste. Quen o fai é Emidio Buchinho e cando estou alí aparece un neniño, fillo del, e queda observando. Non só me deixou o seu cuarto senón que sacou unha maleta de ferramentas, entre elas o serrote, e empezou demostracións para min de todo o que sabía facer. Foi o que me chamou a atención, porque era moi pequeno. Prometinlle unha historia e esa é a do Gil, onde xogo cun personaxe duplo, algo que fago moito, o Gil ou Xil, o Pitorrei e o Picapau, e con ese mundo de posibilidades que ten un imaxinario sen lindes como é o infantil. Con cousas pequenas, os animais son pequenos, teñen que selo, non entendo unha historia infantil con ursos ou con diplodocos.

P.: Como ve o Gil que debuxou David Pintor?
M. L.: Vino cando xa estaba debuxado. Non é o Gil do meu neno, pero tamén iso me resultou interesante.
P.: É case un adulto, non?
M.L.: É, e sorprendeume pero entendo que aí a ilustración funcionou independente e resúltame moi agradábel nos dous personaxes, nas texturas dos fondos, das follas das árbores. Efectivamente o meu Gil é máis pequeno, vese pola linguaxe. Sorprendeume que este resposta case ao arquetipo que temos do portugués, o leñador, igual que eles farían, supoño, un aguador en Lisboa. Pero é un arquetipo antergo, polo tanto non me preocupou porque entendo que o ilustrador viu un personaxe máis na puberdade. Entón aparecen como dous relatos en paralelo, algo que tamén me interesa.

Para continuar lendo:
Entrevista. ProTexta, revista de libros de TEMPOS Novos, 11. 2009

perfil: Chus Pato // crítica d’O serrote do Gil: María do Cebreiro Rábade Villar //
fotos: Tamara de la Fuente

«O esquecemento é a principal ferramenta de control das mentes»

Os grouchos e A corpo aberto viron luz en 2008 para compilar a escrita xornalística última de Manuel Rivas (A Coruña, 1957). Dous elos máis nun macrotexto que conforman, por caso, Galicia, Galicia e, no que ha vir, os poemas de A desaparición da neve. Porque a ollada é común e non se avén a xéneros, as mulleres levan cousas na cabeza dunha obra de Rivas para outra. Aquí: dornas fronte a Titanic, rumor confrontado a ruído, voces baixas arrepostas á maquinaria pesada da historia. Contra principios de irrealidade, V Internacional.

Andar con Rivas un par de rúas da Coruña é sentir un mapa que sobarda a xeografía e está n’Os libros arden mal (Xerais, 2006). Se paramos diante da que foi morada de Casares Quiroga lembra camiñar por Panadeiras de cativo, a docería de en fronte. O Campo da Leña muda en Campo da Forca porque os lugares teñen voz. A súa é serena e a conversa na cervexaría Dublín, horas demoradas.

ProTexta: A corpo aberto é o noveno volume que compila a súa escrita nos xornais, logo d’Os grouchos (Xerais, 2008), tamén deste ano. É este un traballo de recolleita e escolma?
Manuel Rivas: Non se trata tanto de abranguer un período, ten vontade de ser unha narración, ter un relato, un rumor. Incorpora diferentes xéneros dentro do xornalismo, entre eles o artigo de intervención, que no libro ten adrede unha estrutura como de blogue. Hai un traballo especial de escolma, mais tamén de urdir as follas que quería na procura desa narración. Sabendo que a natureza e a orixe desas pezas é diferente, resultaba particularmente interesante achegarse a facer con elas un relato. Afronteino cunha importancia especial porque recoller estas follas, para min as últimas do outono, é unha especie de fin de camiño.

P.: Cales pensa que poden ser as mudanzas no contacto cos lectores entre os dous soportes, o xornal e o libro?
M. R.: Na nosa percepción vemos o mundo como algo en cachizas. Un dos sentidos do noso traballo sería ser costureiros, intentar enfiar causas e efectos e tecer un texto con iso que aparece en anacos aparentemente desconexos, afastados ou fanados. Texto e tecido teñen moito que ver, mesmo na súa etimoloxía. A importancia do libro estaría en presentar o tecido. Tiña moito material, mesmo me preguntaba “como puiden escribir tanto?”, se non era demais. Pero estou especialmente satisfeito con este tecido que se chama A corpo aberto, penso que ten unha harmonía. Textos de actualidade e polo medio o que chamaría unha novela breve, a reportaxe sobre a familia Oesterheld, que é dos últimos textos en que máis me esmerei, que me fixo cavar máis na condición humana. Porque todo texto ten que ser primeiramente unha experiencia para un, non proxectada só no lector. Por iso falo de “a corpo aberto”. Os chineses falan duns pintores que necesitan anos para facer un caranguexo e doutros que o pintan coa palma da man, sen agardar polo pincel. Eses dous tempos están no libro e constitúen unha certa simetría. […]

Para continuar lendo:
Entrevista. ProTexta, revista de libros de TEMPOS Novos, 9. 2009

perfil: Xosé Manuel Pereiro // crítica de A corpo aberto: Xiana Arias // fotos: Tamara de la Fuente